Pręgierze
Stojące
słupy lub kolumny w eksponowanych miejscach miast i wsi, takich jak rynki, place
targowe czy
dziedzińce zamków, stawiane w celu publicznego karania przestępców oraz ku
przestrodze innych. Pręgierze znacząco podnosiły rangę i prestiż miasta, dlatego
każde ceniące miasto ubiegało się o zgodę na postawienie pręgierza, zgodę taką
mógł wydać król, książę lub arcybiskup. Pręgierze zwane są również "słupami
hańby", pojawiły się masowo w Europie w XII w., powszechne zastosowanie
znajdują w XVI w., a "kara pręgierza" zanikła około
XVIII/XIX w., lecz większość pręgierzy stoi do dzisiaj, choć w XIX wieku w
wyniku ruchów rewolucyjnych w wielu krajach europejskich nastąpiło masowe
niszczenie i usuwanie pręgierzy. Najstarszy jest pręgierz
z St. Omer (Francja) z 1168 r., a najstarszym dokumentem wzmiankującym pręgierz
jest dekret Brzetysława z Czech z 1039 r.. Najbardziej znane polskie
pręgierze to pręgierz z Poznania i kopia pręgierza z Wrocławia. Najwięcej pręgierzy
zachowało się w woj. dolnośląskim, w innych
województwach występują pojedyncze obiekty (patrz mapka).
Budowa pręgierza:
Pierwotnie pręgierze były wykonywane z drewna, na początku XVI w. zaczęto
stawiać kamienne, (głównie piaskowcowe, rzadziej granitowe). Przy okazji budowy
kamiennego pręgierza rozbierano stary drewniany pręgierz, dlatego prawdopodobnie nie zachowały
się żadne drewniane pręgierze. Czasem stawiano też pręgierze z
cegły (np. w Tyńcu nad Ślężą). Pręgierze generalnie miały około 0,5 m średnicy i maksymalnie 4 m wysokości
(Tyniec 3,40 m, Wojbórz 2,42 m, Ponikwa 2,70 m, choć zdarzały się wyjątki -
wrocławski pręgierz ma ponad 9 m). Swoją formą z reguły nawiązują do antycznej kolumny o wyodrębnionej bazie,
owalnym trzonie kolumny. Na wysokości ok. 2 m powinny być zamontowano dwa
metalowe pierścienie do wiązania rąk, natomiast na wysokości ok. 0,1 m od
powierzchni podestu dwa kolejne pierścienie do krępowania nóg. Do pracy przy
wystawaniu pręgierza zmuszano całe cechy cieśli, kowali i ślusarzy, po to aby nikt nie mógł potem nikomu
zarzucić udziału w tym hańbiącym zajęciu.
Przestępstwa za jakie stosowano "karę pręgierza":
- naruszenie obyczajów
- fałszerstwa pieniędzy i dokumentów
- obniżanie jakości produktów
- zawyżanie cen produktów
- stręczycielstwo
- udostępnianie domostw do uprawiania nierządu
Kary wykonywane przy pręgierzach (nie przy każdym wykonywano wszystkie):
- wystawienie na widok publiczny
- chłosta przy pomocy rózgi lub kija
- piętnowania
- obcinania rąk, uszu, nosa lub włosów
- wyświecenie (wygnanie)
- ścięcie
Pręgierz służył ponadto jako miejsce, w którym dokonywano publicznych
prezentacji dowodów przestępstwa, zawieszano na nim m.in. fałszywe miary i wagi,
palono sfałszowane dokumenty, wylewano rozcieńczane wino, ustawiano wokół niego
ukradzione rzeczy np. drobne monety, nieświeże mięso, ryby, owoce, a czasem
nawet żywe zwierzęta. Skazańcom nieraz zawieszano na szyję tablicę z nazwiskiem,
zawodem, pochodzeniem i rodzajem dokonanego przestępstwa.
Karze podlegali wszyscy bez względu na płeć, stan i pochodzenie, chociaż stan
i pochodzenie wpływały na rodzaj kary. Wyroki
wykonywał kat.
Autor:
Tomasz Herud - webmaster jaktrafic.org
Na podstawie:
Józef i Witold Milka "Pręgierze - kamienne pomniki dawnego prawa na Dolnym
Śląsku", Świdnica 1991
materiały własne
internet
Specjalne podziękowania dla:
Ryszard Czopek - www.krzyze.pl (strona nie istnieje)