jaktrafic.org
Zabytki jurysdykcji karnej
Krzyże kamienne
Kapliczki kamienne
Pręgierze
Kuny, dyby, gąsiory
Wykazy krzyży kamiennych
dolnośląskie
lubuskie
opolskie
śląskie
reszta Polski
zagranica
Pozostałe wykazy
kapliczki kamienne
pręgierze
inne zabytki jurysdykcji karnej
Odznaki
Szlakiem Krzyży Pokutnych
Zdobywcy SzKP
Krzyże Pokutne w Polsce
Szlakiem Zabytków Dawnego Prawa na Ziemiach Polskich

Pręgierze


Mapa gęstości rozmieszczenia pręgierzyStojące słupy lub kolumny w eksponowanych miejscach miast i wsi, takich jak rynki, place targowe czy dziedzińce zamków, stawiane w celu publicznego karania przestępców oraz ku przestrodze innych. Pręgierze znacząco podnosiły rangę i prestiż miasta, dlatego każde ceniące miasto ubiegało się o zgodę na postawienie pręgierza, zgodę taką mógł wydać król, książę lub arcybiskup. Pręgierze zwane są również "słupami hańby", pojawiły się masowo w Europie w XII w., powszechne zastosowanie znajdują w XVI w., a "kara pręgierza" zanikła około XVIII/XIX w., lecz większość pręgierzy stoi do dzisiaj, choć w XIX wieku w wyniku ruchów rewolucyjnych w wielu krajach europejskich nastąpiło masowe niszczenie i usuwanie pręgierzy. Najstarszy jest pręgierz z St. Omer (Francja) z 1168 r., a najstarszym dokumentem wzmiankującym pręgierz jest dekret Brzetysława z Czech z 1039 r.. Najbardziej znane polskie pręgierze to pręgierz z Poznania i kopia pręgierza z Wrocławia. Najwięcej pręgierzy zachowało się w woj. dolnośląskim, w innych województwach występują pojedyncze obiekty (patrz mapka).

 

 

Budowa pręgierza:

Wrocławski pręgierzPierwotnie pręgierze były wykonywane z drewna, na początku XVI w. zaczęto stawiać kamienne, (głównie piaskowcowe, rzadziej granitowe). Przy okazji budowy kamiennego pręgierza rozbierano stary drewniany pręgierz, dlatego prawdopodobnie nie zachowały się żadne drewniane pręgierze. Czasem stawiano też pręgierze z cegły (np. w Tyńcu nad Ślężą). Pręgierze generalnie miały około 0,5 m średnicy i maksymalnie 4 m wysokości (Tyniec 3,40 m, Wojbórz 2,42 m, Ponikwa 2,70 m, choć zdarzały się wyjątki - wrocławski pręgierz ma ponad 9 m). Swoją formą z reguły nawiązują do antycznej kolumny o wyodrębnionej bazie, owalnym trzonie kolumny. Na wysokości ok. 2 m powinny być zamontowano dwa metalowe pierścienie do wiązania rąk, natomiast na wysokości ok. 0,1 m od powierzchni podestu dwa kolejne pierścienie do krępowania nóg. Do pracy przy wystawaniu pręgierza zmuszano całe cechy cieśli, kowali i ślusarzy, po to aby nikt nie mógł potem nikomu zarzucić udziału w tym hańbiącym zajęciu.

Przestępstwa za jakie stosowano "karę pręgierza":

  • naruszenie obyczajów
  • fałszerstwa pieniędzy i dokumentów
  • obniżanie jakości produktów
  • zawyżanie cen produktów
  • stręczycielstwo
  • udostępnianie domostw do uprawiania nierządu

Kary wykonywane przy pręgierzach (nie przy każdym wykonywano wszystkie):

  • wystawienie na widok publiczny
  • chłosta przy pomocy rózgi lub kija
  • piętnowania
  • obcinania rąk, uszu, nosa lub włosów
  • wyświecenie (wygnanie)
  • ścięcie

Pręgierz służył ponadto jako miejsce, w którym dokonywano publicznych prezentacji dowodów przestępstwa, zawieszano na nim m.in. fałszywe miary i wagi, palono sfałszowane dokumenty, wylewano rozcieńczane wino, ustawiano wokół niego ukradzione rzeczy np. drobne monety, nieświeże mięso, ryby, owoce, a czasem nawet żywe zwierzęta. Skazańcom nieraz zawieszano na szyję tablicę z nazwiskiem, zawodem, pochodzeniem i rodzajem dokonanego przestępstwa.

Karze podlegali wszyscy bez względu na płeć, stan i pochodzenie, chociaż stan i pochodzenie wpływały na rodzaj kary. Wyroki wykonywał kat.

Autor:
Tomasz Herud - webmaster jaktrafic.org

Na podstawie:
Józef i Witold Milka "Pręgierze - kamienne pomniki dawnego prawa na Dolnym Śląsku", Świdnica 1991
materiały własne
internet

Specjalne podziękowania dla:
Ryszard Czopek - www.krzyze.pl (strona nie istnieje)